فرمان خودرو یکی از مهم‌ترین بخش‌های سیستم کنترل اتومبیل است که هرگونه اختلال در آن می‌تواند مستقیماً بر ایمنی و راحتی رانندگی تأثیر بگذارد. یکی از مشکلات رایجی که بسیاری از رانندگان با آن مواجه می‌شوند، نرم شدن بیش از حد فرمان هیدرولیک یا شل شدن فرمان برقی است. این حالت معمولاً با نوعی “خلاصی” یا تأخیر در پاسخ‌دهی فرمان همراه است که می‌تواند در سرعت‌های بالا یا هنگام پیچیدن بسیار خطرناک باشد. در این مقاله به بررسی علت‌های مختلف شل شدن و علت خلاصی فرمان در خودروهای هیدرولیکی و برقی می‌پردازیم و راهکارهایی برای تشخیص و رفع این مشکل ارائه می‌دهیم.
بیشتر بخوانید: علت سفت شدن فرمان خودرو و راهکارهای رفع آن
علائم شل بودن فرمان خودرو
در صورتی که فرمان خودرو شما شل شده باشد، معمولاً با علائم زیر روبه‌رو خواهید شد:
یکی از اصلی‌ترین نشانه‌ها، احساس خلاصی یا بازی بیش از حد در فرمان است. به این معنی که وقتی فرمان را کمی می‌چرخانید، چرخ‌ها عکس‌العملی نشان نمی‌دهند یا با تأخیر حرکت می‌کنند.اگر هنگام پیچیدن، متوجه شدید که چرخ‌ها با تأخیر به چرخش فرمان پاسخ می‌دهند، ممکن است یکی از نشانه‌های شل بودن فرمان باشد. این تأخیر ممکن است در سرعت بالا خطرناک باشد و کنترل خودرو را دشوار کند.
در صورت شل بودن فرمان، خودرو ممکن است در مسیر مستقیم تمایل به انحراف داشته باشد و نیاز به اصلاح مداوم مسیر توسط راننده ایجاد شود.شل بودن فرمان گاهی با صدای لق‌لق یا تق‌تق همراه است که معمولاً هنگام چرخاندن فرمان یا عبور از دست‌اندازها شنیده می‌شود. این صداها ممکن است ناشی از لقی در قطعات سیستم فرمان یا جلوبندی باشند.
اگر برای یک تغییر مسیر ساده مجبور به چرخاندن زیاد فرمان هستید، احتمال وجود خلاصی در فرمان وجود دارد که باید بررسی شود.فرمان‌هایی که بیش از حد نرم یا سبک می‌شوند، به‌خصوص در خودروهای دارای سیستم هیدرولیکی یا برقی، ممکن است دچار مشکل شده باشند و باید مورد بررسی فنی قرار گیرند.
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، توصیه می‌شود خودرو را در اسرع وقت به یک تعمیرگاه معتبر ببرید تا سیستم فرمان و جلوبندی به‌طور کامل بررسی و تعمیر شود. شل بودن فرمان، هرچند ممکن است در ابتدا ساده به نظر برسد، اما می‌تواند به‌شدت ایمنی رانندگی را به خطر بیندازد.
بررسی نقش جلوبندی و قطعات در شل شدن فرمان
سیستم جلوبندی، مجموعه‌ای از قطعات مکانیکی است که وظیفه انتقال حرکت فرمان به چرخ‌ها و حفظ پایداری خودرو در حرکت را بر عهده دارد. عملکرد صحیح فرمان تا حد زیادی به سلامت این قطعات وابسته است. در ادامه، برخی از اجزای کلیدی که در بروز مشکل شل شدن فرمان نقش دارند را معرفی می‌کنیم:
سیبک‌ها نقاط اتصال فرمان به چرخ‌ها هستند و نقش مهمی در هدایت خودرو دارند. اگر سیبک‌ها فرسوده، لق یا خراب شده باشند، ممکن است هنگام چرخاندن فرمان، چرخ‌ها با تأخیر یا ناپایداری پاسخ دهند و فرمان حالت شل پیدا کند.میل فرمان، نیروی چرخش را از غربیلک فرمان به چرخ‌ها منتقل می‌کند. اگر در قسمت‌های اتصال این میل‌ها لقی یا خوردگی ایجاد شود، خلاصی فرمان محسوس می‌شود و کنترل خودرو سخت‌تر خواهد شد.
جعبه فرمان، در واقع مغز سیستم فرمان است که حرکت چرخشی را به حرکت زاویه‌ای در چرخ‌ها تبدیل می‌کند. وجود لقی در گیربکس فرمان یا شل شدن اتصالات آن می‌تواند باعث تأخیر در پاسخ‌دهی چرخ‌ها شود و شل بودن فرمان را به دنبال داشته باشد.بوش‌های لاستیکی که در قطعات جلوبندی به کار رفته‌اند، نقش ضربه‌گیر و ثابت‌کننده را دارند. فرسودگی این بوش‌ها باعث ایجاد لقی در سیستم و در نتیجه ناپایداری فرمان می‌شود.اختلال در عملکرد کمک‌فنرها، توپی چرخ، یا اتصالات سیستم تعلیق جلو می‌تواند باعث لرزش و عدم پایداری فرمان در حین رانندگی شود که اغلب به اشتباه به عنوان شل بودن فرمان تشخیص داده می‌شود.
شل شدن فرمان هنگام دور زدن یا پارک کردن
شل شدن فرمان در حین دور زدن یا پارک کردن معمولاً به این صورت خود را نشان می‌دهد که راننده هنگام چرخاندن فرمان احساس خلاصی، سبکی بیش از حد یا تأخیر در عکس‌العمل چرخ‌ها دارد. در ادامه، دلایل رایج این مشکل را بررسی می‌کنیم:
اگر خودرو شما دارای فرمان هیدرولیکی باشد، شل شدن فرمان در سرعت پایین (مانند زمان پارک کردن یا دور زدن) ممکن است به علت افت فشار روغن، نشتی در سیستم، یا خرابی پمپ فرمان باشد. در خودروهای با فرمان برقی، مشکلاتی مانند خرابی موتور برقی، ضعف باتری یا اشکال در سنسور گشتاور می‌تواند چنین علائمی ایجاد کند.سیبک‌ها و قطعات متحرک جلوبندی در این حالت به شدت درگیر هستند. هرگونه فرسودگی، لقی یا شل بودن این قطعات می‌تواند باعث شود که هنگام چرخاندن فرمان، چرخ‌ها با تأخیر یا ناپایداری عمل کنند و باعث شل شدن احساس فرمان شود.
جعبه فرمان وظیفه انتقال حرکت فرمان به چرخ‌ها را دارد. اگر در هنگام پارک کردن یا دور زدن احساس کردید که باید فرمان را بیش از حد بچرخانید تا چرخ‌ها واکنش نشان دهند، ممکن است در داخل جعبه فرمان لقی یا خرابی وجود داشته باشد.در بعضی موارد، مهره‌ها یا پیچ‌های سیستم فرمان به مرور زمان شل می‌شوند که باعث ایجاد بازی و ناپایداری در عملکرد فرمان در سرعت‌های پایین می‌گردد. این مشکل باید توسط مکانیک بررسی و سفت‌کاری شود.گاهی اوقات علت اصلی احساس شل شدن یا سنگینی فرمان در پارک یا دور زدن، نه خرابی مکانیکی بلکه کم بودن فشار باد تایرها یا تنظیم نبودن آن‌هاست. این موضوع بر تعادل و واکنش فرمان اثر مستقیم دارد.
شل بودن فرمان در سرعت‌های بالا؛ نشانه چیست؟
شل شدن فرمان در هنگام رانندگی با سرعت‌های بالا یکی از مشکلات جدی و نگران‌کننده است که می‌تواند به کاهش کنترل خودرو و افزایش خطر تصادف منجر شود. در این حالت، راننده احساس می‌کند که فرمان به خوبی پاسخ نمی‌دهد، یا فرمان بیش از حد نرم و بی‌ثبات شده است. این مشکل می‌تواند ناشی از چند عامل مهم باشد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
در سرعت‌های بالا، کوچک‌ترین لقی در قطعات سیستم فرمان، مانند جعبه فرمان، سیبک‌ها، بوش‌ها و اتصالات جلوبندی، به شکل واضحی به راننده منتقل می‌شود. اگر قطعات فرسوده یا شل باشند، فرمان در سرعت بالا پاسخ‌دهی دقیق و سریع نخواهد داشت و این باعث می‌شود فرمان حس ناپایداری و شل بودن بدهد.عدم تنظیم صحیح زوایای چرخ‌ها باعث می‌شود خودرو در سرعت بالا دچار لرزش فرمان، انحراف ناخواسته یا شل بودن فرمان شود. این موضوع به خصوص در خودروهایی که مدت‌ها سرویس جلوبندی نشده‌اند شایع است.
فشار باد تایرها نقش بسیار مهمی در ثبات فرمان دارد. کم بودن باد تایرها یا استفاده از تایرهای فرسوده و نامناسب می‌تواند باعث کاهش چسبندگی و در نتیجه شل شدن فرمان در سرعت‌های بالا شود.کمک‌فنرهای خراب یا فنرهای شکسته باعث می‌شوند خودرو در سرعت‌های بالا نتواند مسیر را پایدار نگه دارد و فرمان نرم و بی‌ثبات شود. این مشکل باعث لرزش فرمان و کاهش کنترل خودرو می‌شود.در خودروهای مجهز به فرمان هیدرولیک، افت فشار روغن یا خرابی پمپ فرمان می‌تواند باعث کاهش دقت فرمان در سرعت‌های بالا شود. در سیستم‌های فرمان برقی نیز خرابی سنسورها یا موتور برقی فرمان ممکن است شل شدن فرمان را ایجاد کند.
علت نرم شدن بیش از حد فرمان هیدرولیک
سیستم فرمان هیدرولیک یکی از رایج‌ترین انواع سیستم‌های فرمان در خودروهای امروزی است که به راننده کمک می‌کند تا با کمترین تلاش، فرمان را بچرخاند و خودرو را به راحتی هدایت کند. اما گاهی ممکن است این سیستم دچار مشکل شده و فرمان به صورت بیش از حد نرم یا اصطلاحاً شل شود که این موضوع می‌تواند نشانه‌ای از نقص فنی در سیستم باشد. در ادامه به بررسی علت‌های اصلی نرم شدن بیش از حد فرمان هیدرولیک می‌پردازیم.
یکی از شایع‌ترین دلایل نرم شدن بیش از حد فرمان، کاهش میزان روغن هیدرولیک در مخزن است. نشت روغن از شیلنگ‌ها، اتصالات یا پمپ فرمان می‌تواند باعث کاهش فشار در سیستم شود که در نتیجه فرمان نرم‌تر و غیر دقیق‌تر خواهد شد.پمپ هیدرولیک وظیفه ایجاد فشار لازم برای کمک به چرخاندن فرمان را دارد. خرابی یا فرسودگی این پمپ باعث کاهش توان پمپاژ روغن و در نتیجه کاهش فشار هیدرولیک می‌شود که فرمان نرم‌تر و کم‌حساس‌تر خواهد شد.
تسمه‌ای که پمپ فرمان را به موتور وصل می‌کند اگر شل، ترک خورده یا خراب شود، باعث کاهش کارایی پمپ و افت فشار روغن هیدرولیک خواهد شد. این مشکل معمولا با نرم شدن فرمان و صدای غیرعادی تسمه همراه است.ورود هوا به سیستم هیدرولیک باعث ایجاد اختلال در فشار و عملکرد صحیح فرمان می‌شود. اگر سیستم به درستی هواگیری نشده باشد، فرمان بیش از حد نرم یا بی‌حس به نظر می‌رسد.شیرها و سوپاپ‌های کنترل فشار نقش تنظیم فشار روغن را دارند. خرابی این قطعات می‌تواند باعث ناپایداری فشار و نرم شدن فرمان شود.اگر جعبه فرمان دچار فرسودگی، خوردگی یا آسیب شود، ممکن است فرمان نرم‌تر شده و احساس خلاصی در آن ایجاد شود.
علت خلاصی فرمان
خلاصی فرمان یا همان بازی بیش از حد فرمان یکی از مشکلات شایع در سیستم فرمان خودرو است که باعث می‌شود راننده هنگام چرخاندن فرمان، کنترل لازم روی چرخ‌ها را نداشته باشد و فرمان به صورت غیر دقیق و با تأخیر واکنش دهد. این مشکل نه تنها باعث ناراحتی در رانندگی می‌شود، بلکه می‌تواند ایمنی خودرو و سرنشینان را نیز به خطر بیندازد. در این بخش، به بررسی مهم‌ترین علت خلاصی فرمان می‌پردازیم.
یکی از رایج‌ترین علت خلاصی فرمان، وجود لقی در قطعات جلوبندی مانند سیبک‌ها، بوش‌ها، و اتصالات مختلف است. فرسودگی یا خرابی این قطعات باعث می‌شود فرمان هنگام چرخاندن بازی کند و پاسخ‌دهی آن کاهش یابد.جعبه فرمان نقش اصلی در تبدیل حرکت فرمان به حرکت چرخ‌ها دارد. وجود لقی یا خرابی در این قطعه مهم باعث می‌شود فرمان خلاصی پیدا کند و با هر بار چرخاندن، بخش‌هایی از فرمان بدون انتقال نیرو حرکت کنند.
در طول زمان و به‌خصوص در خودروهای کارکرده، پیچ‌ها و اتصالات سیستم فرمان ممکن است شل شوند. این شل بودن باعث ایجاد بازی در فرمان و کاهش دقت کنترل آن می‌شود.میل فرمان و رابط‌های آن باید به طور محکم و دقیق نیرو را منتقل کنند. هرگونه خوردگی، شکستگی یا فرسودگی در این بخش‌ها موجب خلاصی و شل شدن فرمان می‌گردد.در خودروهای مجهز به فرمان هیدرولیک، کاهش فشار روغن یا وجود نشتی باعث می‌شود فرمان نرم‌تر و بازی‌دار شود که یکی از دلایل خلاصی فرمان است.وجود هوا در خطوط هیدرولیک می‌تواند باعث بروز خلاصی و کاهش حساسیت فرمان شود.
علت شل شدن فرمان برقی
فرمان برقی (EPS) یکی از فناوری‌های مدرن در خودروهای امروزی است که به جای سیستم‌های مکانیکی و هیدرولیکی سنتی، از موتور و سنسورهای الکترونیکی برای کمک به راننده در چرخاندن فرمان استفاده می‌کند. این سیستم مزایای زیادی از جمله صرفه‌جویی در مصرف سوخت و افزایش دقت فرمان دارد، اما مانند هر سیستم دیگری ممکن است دچار مشکلاتی شود که یکی از آنها شل شدن فرمان برقی است. در این بخش به بررسی علت‌های اصلی شل شدن فرمان در خودروهای مجهز به سیستم فرمان برقی می‌پردازیم.
موتور الکتریکی که در سیستم فرمان برقی وظیفه کمک به چرخاندن فرمان را دارد، در صورت خرابی یا کاهش کارایی ممکن است به درستی عمل نکند و فرمان احساس شل بودن یا بازی کند.سیستم فرمان برقی برای تعیین میزان کمک لازم به فرمان، از سنسورهای گشتاور و زاویه استفاده می‌کند. اگر این سنسورها دچار مشکل شوند، سیستم نمی‌تواند میزان کمک صحیح را اعمال کند و فرمان دچار شل شدگی یا ناپایداری می‌شود.
واحد کنترل فرمان برقی، داده‌های دریافتی از سنسورها را پردازش و به موتور فرمان می‌دهد. هر گونه نقص در ECU می‌تواند باعث عملکرد نادرست فرمان و احساس شل بودن آن شود.افت ولتاژ سیستم برق‌رسانی خودرو یا مشکلات مربوط به باتری و کابل‌ها می‌تواند باعث کاهش توان موتور فرمان برقی شود و فرمان شل یا بی‌حس شود.
با اینکه فرمان برقی بیشتر مکانیزم الکترونیکی دارد، اما هنوز بخش‌هایی مکانیکی مانند جعبه فرمان و میل فرمان وجود دارد. خرابی یا لقی در این قطعات نیز می‌تواند باعث شل شدن فرمان شود.برخی از مشکلات فرمان برقی ممکن است به دلیل نقص نرم‌افزاری در واحد کنترل باشند که با به‌روزرسانی نرم‌افزار قابل رفع است.
جمع‌بندی
شل شدن فرمان یکی از مشکلات مهم و قابل توجه در سیستم فرمان خودرو است که می‌تواند به دلایل مختلف مکانیکی، هیدرولیکی و الکترونیکی رخ دهد. این مشکل نه تنها باعث کاهش دقت و کنترل راننده می‌شود، بلکه ممکن است در شرایط بحرانی به بروز تصادفات جدی منجر گردد.
در این مقاله با علائم شل شدن فرمان، علت‌های اصلی نرم شدن بیش از حد فرمان هیدرولیک، علت خلاصی فرمان و شل شدن فرمان برقی آشنا شدیم. همچنین نقش قطعات جلوبندی و سیستم‌های مکانیکی و الکترونیکی خودرو در این مشکل بررسی شد.
برای حفظ ایمنی در رانندگی، تشخیص به موقع و مراجعه به تعمیرگاه تخصصی برای بررسی و رفع مشکل شل شدن فرمان بسیار حیاتی است. سرویس دوره‌ای، بررسی منظم سیستم فرمان، جلوبندی و تعلیق، و مراقبت از روغن و قطعات سیستم هیدرولیک یا برقی، بهترین راهکارهای پیشگیری از این مشکل به شمار می‌روند.
در نهایت، توجه به کوچک‌ترین نشانه‌های شل شدن فرمان و اقدام سریع در رفع آن، تضمین‌کننده تجربه رانندگی ایمن و راحت برای شما و سرنشینانتان خواهد بود.
